Nhà sư Huyền Quang với hội chùa Côn Sơn

Thứ bảy, ngày 04 tháng hai năm 2012

Nhà sư Huyền Quang với hội chùa Côn Sơn

            

Hàng năm, lễ hội chùa Côn Sơn (chùa Hun) thường được mở đầu từ ngày rằm tháng Giêng âm lịch, ngày tết Nguyên Tiêu, ngày lễ Phật lớn nhất và quan trọng nhất  trong năm “Lễ Phật quanh năm không bằng rằm tháng giêng”, và kết thúc lễ hội vào ngày 21 tháng giêng âm lịch là ngày giỗ của nhà sư Huyền Quang, vị tổ thứ ba của thiền phái Trúc Lâm. Nhân dịp này tôi xin giới thiệu với độc giả triancuocdoi vài nét về nhà sư Huyền Quang và một số bài thơ của ông.

Huyền Quang sinh năm 1254 và mất năm 1334

Huyền Quang là pháp danh. Tên thật của ông có nhiều sách chép khác nhau. Toàn Việt thi lục chép là Trần Đạo Tái. Tam tổ thực lục chép là Lý Tải Đạo. Nhưng tên Lý Đạo Tái được nhiều sách chép hơn cả.

Lý Đạo Tái người làng Vạn Tải, châu Nam Sách, lộ Lạng Giang, nay thuộc huyện Lang Tài tỉnh Bắc Ninh? Năm 20 tuổi ông đỗ thi hương. Năm 21 tuổi ông đỗ đầu thi hội. Theo Ngô Thì Nhậm ông còn đỗ trạng nguyên kỳ thi tam giáo. Sau đó ông làm quan trong Viện nội hầu, từng đã có lần tiếp sứ giả nhà Nguyên.

          Thủa hàn vi ông bị người đời xem thường, hai lần từng dạm vợ và sêu tết nhà gái những cuối cùng đều bị từ hôn. Đến khi ông đỗ trạng thì người đời lại xâu xúm, mồi chài, níu kéo:

Lúc khó thì chẳng ai nhìn

Đến khi đỗ trạng chin nghìn anh em

Chán ghét thói đời đen bạc ấy, ông đã quyết định cắt tóc đi tu

Khi ông đã vào tu trong chùa Yên Tử, nhà vua còn sai một cung nữ tài sắc đến thử lòng ông. Nàng cung nữ ấy chính là nàng Nguyễn Thị Điểm Bích (thường gọi tên không là nàng Điểm Bích). Nhân một đêm trăng, nàng Điểm Bích có làm một bài thơ nôm để “ghẹo” Huyền Quang. Nguyên văn bài thơ đó như sau:

Vằng vặc trăng mai ánh nước

Hiu hiu gió trúc ngâm sênh

Người hòa tươi tốt cảnh hòa lạ

Mâu Thích Ca nào thuở hữu tình

Nhưng bài thơ ấy cũng không “đánh ngã” được Huyền Quang. Ông vẫn một dạ tu hành và trở thành vị tổ thứ ba thiền phái Trúc Lâm. Huyền Quang là nhà tu hành có rất nhiều đóng góp trong thiền phái Trúc Lâm và có ảnh hưởng rất lớn trong các tín đồ Phật tử. Năm 1334, sau khi  lập đàn tràng ở triều đình trở về đến chùa Côn Sơn thì viên tịch tại đây. Hôm đó vào ngày 21 tháng Giêng âm lịch. Xá lị ông sau đó được đặt trong Minh Đăng bảo tháp, hiện ở lưng núi phía sau chùa Côn sơn. Cũng từ đó hang năm, tại chùa Côn Sơn và một số chùa khác trong vùng đều có tổ chức lễ hội để lễ Phật và tưởng niệm ông.

Huyền Quang còn để lại các tác phẩm: Chư phẩm kinh công văn tập  và Ngọc tiên thi tập nhưng đều thất truyền, chỉ còn lại 24 bài thơ viết bằng chữ Hán được chép lại trong Trích diễm thi tập của Hoàng Đức Lương. Sau đây chúng tôi xin chọn dịch và giới thiệu mấy bài để các bạn cùng thưởng lãm

Cúc hoa

Vương thân vương thế dĩ đô vương

Tọa cửu tiêu nhiên nhất tháp lương

Tuế vãn sơn trung vô lịch nhật

Cúc hoa khai xứ thị trùng dương

Dịch nghĩa: Hoa cúc

Quên thân mình, quên đời quên hết cả

Yên lặng ngối lâu trên chiếc giường mát

Cuối năm trong núi không có lịch tính ngày tháng

Nhìn hoa cúc nở mới biết đã đến tiết trùng dương

Dịch thơ

Lặng trên giường mát ta ngồi

Quên mình, quên hết sự đời bấy nay

Cuối năm ngày tháng nào hay

Nhìn hoa cúc nở biết ngày trùng dương.

                                    Đỗ Đình Tuân (dịch)

Sơn vũ

Thu phong ngọ dạ phất thiềm nha

Sơn vũ tiêu nhiên chẩm lục la

Dĩ hĩ thành thiền tâm nhất phiến

Cùng thanh tức tức vị thùy đa

Dịch nghĩa : Nhà trong núi

Đêm thu gió thu xao xác ngoài mái hiên

Nhà trong núi đìu hiu tựa lùm cây xanh

Tấm lòng tu hành từ lâu đã hóa theo Phật

Tiếng dế vì ai mà kêu rầu rĩ mãi                  

Dịch thơ

Gió thu xao xác thổi hiên ngoài

Nhà dười vòm cây không bóng ai              

Tấc dạ tu hành theo cõi Phật

Dế kêu rầu rĩ suốt đêm dài             

                                    Đỗ Đình Tuân (dịch)

Ngọ thụy

Vũ quá khê sơn tịnh

Phong lâm nhất mộng lương

Phản quan trần thế giới

Khai nhãn túy mang mang

Dịch nghĩa: Ngủ trưa dậy

Mưa xong khe núi sách sẽ

Rừng như bao phủ một giấc mộng lành

Quay lại nhìn thế giới trần tục

Mắt mở mà lòng vẫn mơ màng như say
Dịch thơ

Sau mưa khe núi sạch

Rừng phủ giấc mộng vàng

Ngoái nhìn cõi trần thế

Mắt mở lòng mang mang.

                                    Đỗ Đình Tuân (dịch)

Phiếm chu

Thủy đĩnh thừa phong phiếm diểu mang

Sơn thanh thủy lục hựu thu quang

Sổ thanh ngư địch lô hoa ngoại

Nguyệt hạ ba tâm giang mãn sương

Dịch nghĩa: Đi chơi thuyền

Chiếc thuyền theo gió lướt trên mặt nước bát ngát

Non xanh nước biếc lại thêm cảnh mùa thu trong sáng

Vài tiếng sáo nhà chài văng vẳng ngoài rặng hoa lau

Trăng rơi vào lòng sóng. Mặt sóng phủ đầy sương

Dịch thơ

Cưỡi thuyền lướt sóng mênh mông

Trời thu bát ngát một vùng nước mây

Thuyền ai vài tiếng sáo bay

Trăng rơi sóng nước sương đầy mặt sông

                                    Đỗ Đình Tuân (dịch)

Quá Vạn Kiếp

Lạng châu nhân vật thủy lưu đông     

Bách tuế quang âm niểm chỉ trung

Hồi thủ cố sơn ngưng vọng xứ

       Sổ hàng quy nhạ thiếp tình không

       Dịch nghĩa: Qua Vạn Kiếp

Nhân vật lạng châu như nước chảy về đông

Thời gian trăm năm chỉ trong cái búng móng tay

Ngoảng đầu lại đăm đăm nhìn về nơi núi cũ
Mấy hàng chim nhạn bay về như viết lên khoảng trời trong.

        Dịch thơ

Người Lạng châu nước về đông

Trăm năm ngắn ngủi trong vòng bũng tay

Ngoái nhìn núi cũ xanh cây

Nhạn về như viết trong mây mấy hàng.

                                       Đỗ Đình Tuân (dịch)         

5/2/2012

Đỗ Đình Tuân